Verdwalen met verhalen:

1. Pingoruine?

Hier ligt een ronde laagte met een diameter van ongeveer 100 meter. Het is mogelijk een ‘Pingoruïne’, ontstaan uit een gesmolten ijslens uit de ijstijd. De laagte was er al veel eerder dan de rabatten en het pad.

Afbeelding 1. Het pad vanaf de Warandelaan naar het grafeiland loopt over een grote ronde drassige verlaging met een diameter van circa 100 meter. In de verlaging zijn in de 18^de eeuw rabatten aangelegd. De laagte is mogelijk een Pingo-ruine uit de ijstijd.

2. Prehistorische vondsten

In de omgeving van de Warande lagen archeologische voorwerpen uit de steentijd (bijlen) en bronstijd (lanspunten). In die tijd zijn deze aan het natte beekdal toevertrouwd.

Afbeelding 2. In de omgeving van de Warande zijn vuurstenen bijlen uit de steentijd (circa 5500 jaar geleden) en bronzen lanspunten gevonden uit de late bronstijd (circa 4500 jaar geleden) (coll. Museum Helmond).

3. Jachtgebied

De Warande, ofwel ‘het Perrick’, wordt vanaf de middeleeuwen genoemd als een belangrijk jachtgebied. De Helmondse adel en Brabantse hertogen mochten hier jagen, zoveel en zo vaak als ze wilden.

Afbeelding 3.Zegel van Maria van Brabant, ze gaat in amazonezit op haar paard op jacht, met een valk op de hand. Rechts: met roofvogels op reigerjacht, naar Codex Manesse, omstreeks 1300.

Afbeelding 4.Op de oudste plattegrond van Helmond uit 1540, van Jacob van Deventer, staat de Warande getekend in de linker bovenhoek, hier geprojecteerd op een huidige kadastrale kaart van Helmond.

4. Reigerkolonie

De hertogen gingen in de Warande te paard en met de valk op jacht. Onder andere op reigers. Zijn derreigers die jaarlijks in de Warande broeden verre nakomelingen van de middeleeuwse reigers?

Afbeelding 5.Reigers op hun nesten in de Warande. Rechts prent van Reiger uit Gesner, HistoriaeAnimalium, 1560.

5. Inkomsten

De opbrengsten van de Warande waren voor de heer van Helmond. Niet alleen het jachtrecht, maar ook het (eiken-)hout. Als bouwhout en sprokkel (stook- en gerief-)hout. Zelfs de eikelsleverden geld op, als voer voor de varkens.

Afbeelding 6. Jaarlijks werd de opbrengst van de eikels verpacht, met name als varkensvoer. Het eikenhout werd gebruikt voor de kapconstructie van het kasteel en huizen in de stad (hier tijdens de sloop van Markt 38, 1988, RHCe)

6. Oude wallen

Rond de middeleeuwse Warande lagen diepe sloten en wallen. Dit was om het jachtwild binnen te houden en stropers en roofdieren erbuiten. Een restant van de oude omwalling is nog altijd herkenbaar hier.

Afbeelding 7.Aan de westzijde van de warande ligt nog altijd een diepe sloot en een hoge walmet dikke oude eiken.

7. De Kluis

In 1420 is er al sprake van een ‘Oude Cluse’ bij het Park. In 1691 krijgt Joost Willem van de heer van Helmond toestemming om een huis met tuin te bouwen bij de Warande. Tot 1791 woonden er diverse religieuze broeders in afzondering van de samenleving, als ‘kluizenaars’.

Afbeelding 8. Heilige Bruno, oprichter van de Kartuizer kloosterorde, als kluizenaar afgebeeld door Raphael Sadeler I (bron: Rijksmuseum Amsterdam).

8. Beukenberg

Tussen 1548 en 1598 werden in de Warande bakstenen gebakken voor de het kasteel, de stadspoorten en andere gebouwen. Gebroken bakstenen of te hard gebakken misbaksels werden op een berg verzameld: deze berg kennen we nu als de ‘Beukenberg’.

Afbeelding 9. Archiefstuk Heerlijkheid Helmond uit 1598 met vermelding van steenovens in de Warande.

9. Leemkuilen

Nabij de Beukenberg liggen een drietal onregelmatige kuilen. Zijn dit de leemkuilen waar leem voor de bakstenen is uitgegraven? Het gebied tussen de Beukenberg en Gistel werd ‘Leemveld’ genoemd.

Afbeelding 10. Nabij de Beukenberg liggen drie diepe poelen. Uit deze kuilen is in de 16^de eeuw mogelijk het leem voor de bakstenen gegraven.

10. Rabatten

De bodem van de Warande was vaak nat en moerassig. Dit komt door de lage ligging naast de Goorloop en het leem in de bodem. In 1656 en in later tijden werden daarom de bomen op rabatten geplant. De straat ‘Laagveld’ herinnert hier nog aan.

Afbeelding 11. In de natte en lage delen van de Warande zijn in de 18^de eeuw rabatten aangelegd. Zo konden boven op de stroken bomen worden geplant.

11. Wandelpaden

De rechte lanen (of dreven) vanaf de Aarle-Rixtelse weg naar Eenselaar en vanaf de hoeve Hulsbosch (Mierlose weg) naar de Warande dateren al vanaf de late middeleeuwen. In 1757 is het padenstelsel aangelegd als een ‘sterrenbos’, met randen van eikenbomen, heesters en struiken.

Afbeelding 12.Kaart van Hendrik Verhees uit 1794 met daarop de wandelpaden in de Warande.

Afbeelding 13. Laan met eikenbomen. De rechte padenstructuur dateert in de Warande dateert al uit de late middeleeuwen.

12. Grafeiland

Vanaf 1817 zijn op het eiland in de vijver de overleden familieleden van Wesselman bijgezet. De laatste begraving is in 1955 bijgezet, maar later op de begraafplaats aan de Molenstraat herbegraven.

Afbeelding 14. Op het grafeiland liggen familieleden van Wesselman begraven.

13. Jaarringen

Tussen 1830 en 1860 zijn veel eiken gekapt en vervangen door jonge eiken boompjes. Deze eik waaide om tijdens een storm in 2018. Hij is ongeveer 150 jaar oud geworden.

Afbeelding 15. In juni 2018 waaide door een storm deze eik om. Hij was ongeveer 150 jaar oud, dat wil zeggen dat hij rond 1865 uit een eikel is gegroeid.

14. Raven

Tot 1905 broedden Raven in de Warande. Als we de natuur koesteren komen deze grote kraaiachtige vogels komen misschien wel weer terug.

Afbeelding 16.Tekening van een raaf die van een kadaver eet (naar Pierre Belon, 1555. De l’histoire de la nature des Oiseaux, Paris).

15. Peapark

De villa van de Helmondse textielbaron Piet de Wit en zijn vrouw Anna stond maar kort op deze plek. Het Peapark is gebouwd in 1914 en korte tijd later weer gesloopt, in 1928. Met het slooppuin is het straat Laagveld opgehoogd.

Afbeelding 17. Ansichtkaarten van het Peapark, omstreeks 1920

16. Dierenpark

Het hertenkamp van Jan Visser bestaat vanaf 1937. De eerste damherten stonden in een strook bos tegenover het midgetgolf terrein. Later is het park verplaatst naar het terrein van het gesloopte Peapark. Hier liggen nog enkele betonblokken van de villa.

Afbeelding 18.Hertenkamp in de Warande in de 60^-er jaren.

17. Bomkrater

Bijna op het eind van de Tweede Wereldoorlog, in augustus 1944, viel een vliegtuigbom, een 500-ponder, in de Warande te pletter. In de Warande waren toen veel Duitse militairen met hun voertuigen.

Afbeelding 19. Bomkrater uit de Tweede Wereldoorlog (1944) in de Warande. Eikenbomen die er omheen staan hebben scheuren in de bast en mogelijk nog bomscherven in het hout.

18. Geletterde bomen

In de boomschors van de beukenbomen op de Beukenberg staan namen van geliefden. Welke romanticus kerfde hierin de namen?

Afbeelding 20. Namen gekerfd in boomschors op Beukenberg. Gedicht van Bert Kuijpers, Helmonds stadsdichter tussen 2007 en 2011.

19. Adam & Eva

Deze beuk en eik zijn koningin en koning van het woud. Ze ondersteunen en helpen elkaar met hun verstrengelde boomwortels. Zo’n verliefd stelletje noemen we een ‘Adam & Eva-boom’.

Afbeelding 21. Eik en beuk. Met verstrengelde wortels en takken helpen ze elkaar, we noemen dat een ‘Adam en Eva boom’.

20. Dansende bomen

Aan de westelijke rand van de Warande staan grote eiken bomen met zwierende takken. Het water en het licht zorgden ervoor dat deze bomen uitbundig konden groeien.

Afbeelding 22. De takken van de bomen aan de rand van de Warande groeien breed uit, als ‘dansende bomen’.

21. Restaurant

In de 19^de eeuw werd de Kluis door Wesselman gebruikt als jachthuis. In 1935 werd er een theeschenkerij in gevestigd. In 1961 maakte het gebouw plaats voor het nieuwe restaurant de Hoefslag. Tegenwoordig het Warandepark restaurant,

Afbeelding 23.Vanaf 1935 was de Kluis een theeschenkerij, in 1961 is het gebouw gesloopt en is het restaurant De Hoefslag gebouwd.

22. De vijvers

Aan de zuidzijde van de Warande werden in 1963 twee grote vijvers uitgegraven. Ze vormen de overgang tussen het bos en de stad. Tijdens koude winters wordt er flink geschaatst. Wie zakte hier door het ijs?

Afbeelding 24. In 1961 zijn de vijvers uitgegraven en ingericht als eendenvijver met vogeleiland en voederplaats. Links kaart uit 1960 en rechts uit 1963 (naar www.Topotijdreis.nl).

23. Bijen hal

De Imkersvereniging Helmond heeft haar onderkomen in deze bijenhal. Elk jaar wordt er in juni een natuurmarkt georganiseerd.

Afbeelding 25.Sinds augustus 1977 heeft de imkersvereniging Helmond e.o. haar onderkomen in de Bijenhal in de Warande.

24. Caratpaviljoen

Het glazen Caratpaviljoen is in 1994 gebouwd door de Helmondse cultuurstichting Carat. In de zomerperiode zijn er muziek-, zang- en theatervoorstellingen.

Afbeelding 26. Caratconcert in 1995.

25. Keiebijtersbos

Hier staan verschillende soorten eikenbomen in een cirkel. Ze zijn in 1995 geplant bij het 33-jarig jubileum van carnavalsvereniging De Keiebijters. Het motto is: ’Zo laang er eikels valle, blie Helmond carnavalle’.